Nếu du khách đến Mường Lò (Yên Bái) vào dịp 13-14/7 (âm lịch) hẳn sẽ vô cùng thích thú khi được tham dự lễ tết cổ truyền đặc biệt của người Thái đen, đó là tết Síp Xí (tết 14/7 âm lịch).
Các cụ già Mường Lò cũng không biết tết Síp Xí có từ bao giờ. Chỉ biết rằng từ bao đời nay, cha ông mình hằng năm đều tổ chức tết Síp sí rất vui nhộn, đầm ấm và to hơn cả tết Nguyên đán.
Từ ngày 10-13/7 âm lịch, các gia đình đều chuẩn bị đầy đủ lá chuối rừng, gạo nếp, thịt gà, lạc... để làm món bánh Síp Xí (Pảnh Síp Xí). Bánh Síp Xí gồm 2 loại: “Pảnh cuổi” làm bằng gạo nếp nghiền với chuối tiêu, gói bằng lá chuối, đồ chín; “Pảnh cáy” có nhân bằng bột đỗ xanh, thịt gà băm nhỏ và lạc được gói bằng lá chuối, đồ chín. Đồng bào gói 2 chiếc “Pảnh Síp Xí” trên một tàu lá chuối sau đó xoắn giữa cặp đôi 2 chiếc vào với nhau, dùng một dây lạt buộc ở 2 đầu. Bánh này vừa để dùng cúng ma nhà (Co lo hóong), vừa để làm quà biếu cho bà con, anh em trong dòng họ, khách quý...
Ngoài việc làm “Pảnh Síp Xí”, các thiếu nữ Thái còn ra chợ chọn mua hoặc tự vào rừng hái các loại lá cơm rừng về để giã lấy nước màu nấu xôi, cơm ngũ sắc dâng cúng tổ tiên.
Theo quan niệm của đồng bào, tết Xíp Xí là thời điểm kết thúc một vụ mùa, để cầu xin cho con trâu cày được khoẻ mạnh, cây lúa được tốt tươi, người người được hạnh phúc, gia đình nào cũng mổ một vài con vịt để xua đi những đen đủi trong cuộc sống.
Rượu, thịt và các món ăn khác đều được đồng bào chuẩn bị chu đáo để thiết đãi bạn bè, khách khứa trong dịp lễ tết này.
Cùng với việc chuẩn bị về lễ vật, thì nhà cửa, ngõ xóm, ruộng vườn cũng được đồng bào sửa sang, trang hoàng sạch đẹp để đón Tết. Các cô gái trong tuổi cập kê chuẩn bị cho mình những bộ áo váy cùng dây “xà tích”, khăn thêu đẹp nhất để diện trong dịp Tết và đi dạo chơi cùng mọi người trên các đồi sim (nêm) hay tham dự hội hang Thẩm Lé.
Bước vào ngày tết Síp Xí là lễ cúng tổ tiên (co lo hóong) của gia chủ. Chủ nhà cúng khấn mời tổ tiên, các ma nhà về dự Tết chung vui cùng con cháu. Lễ cúng này được diễn ra ngay tại gian thờ “co lo hóong” bao gồm xôi ngũ sắc, bánh Síp Xí và một thủ lợn.
Nghi thức tiếp theo trong ngày tết Síp Xí là lễ cúng ruộng “Tam tế ra”. Mâm cúng xôi và thịt gà được đặt ngang đầu ruộng của gia đình. Thầy cúng ngồi trước thửa ruộng cầu xin ma bản, ma làng, tổ tiên thần thánh về phù hộ và chăm sóc cho cây lúa của gia đình không bị con sâu, con thú về phá hoại, lúa lên nhanh, hạt to, chắc, mẩy. Kết thúc lễ cúng, lễ vật sẽ được thả xuống ruộng như minh chứng về sự cầu xin thành khẩn của gia đình trong ngày Tết.
Trâu là con vật quan trọng nhất trong sản xuất nông nghiệp của người Thái Đen Mường Lò nên sau một năm cày cấy vất vả, đồng bào cũng được “ăn tết” bằng nghi thức cúng vía cho trâu “Tám khuôn quai”, cầu xin tổ tiên, thần thánh che chở, bảo vệ cho trâu được khỏe mạnh để giúp đỡ gia đình trong sản xuất nông nghiệp.
Mâm cúng trâu gồm có gạo, xôi, gà, muối, lá trầu không, rượu và một chút cỏ lá mía đặt dưới gầm sàn. Trâu được buộc trước mâm cúng, thầy cúng thay mặt gia đình cúng với đại ý cầu xin cho trâu luôn được khỏe mạnh, vía trâu ở lại mà không đi mất để trâu giúp gia đình làm ra nhiều thóc lúa hơn.
Trong ngày tết Síp Xí, các cháu chắt nội ngoại sống gần nhà ông bà sẽ mang những cặp bánh Síp Xí mới nhất, ngon nhất cùng 1 bộ gan vịt (lễ vật ngon và quan trọng nhất theo quan niệm của đồng bào) sang chúc phúc, mừng tuổi ông bà. Đáp lại tình cảm của các cháu, ông bà cám ơn con cháu, đồng thời tặng mỗi cháu 2 cặp bánh Síp Xí (1 cặp “Pảnh cuổi”, 1 cặp “Pảnh cáy”) cầu mong cho các cháu luôn khỏe mạnh, ngoan ngoãn, vâng lời ông bà, cha mẹ.
Sau bữa cơm Síp Xí, nam thanh nữ tú rủ nhau đi chơi hội hang Thẩm Lé, lên núi hái nêm (quả sim) trong niềm phấn khởi, rộn ràng.
Trên các bãi thả trâu, trẻ em được gia đình chuẩn bị cho một cóong khẩu đựng đầy cơm xôi ngũ sắc, 2 quả bánh Síp Xí cùng với một con gà “giò” (nhỏ). Các em cùng chơi những trò chơi dân gian của dân tộc như “nu nu tẩu tẩu”... Khi thấm mệt thì tập trung lại cùng nhau ăn uống nô đùa và hát các bài đồng giao tới tận tối trời mới ra về.
Kết thúc tết Síp Xí cổ truyền là nghi thức cúng Then và xòe Then (xe Then) tại nhà mo Then trong bản. Mọi người từ khắp nơi tập trung lại đây. Các điệu xòe Then như: xòe gậy, xòe khăn, xòe quạt, xòe hoa... được đồng bào thể hiện trong suốt đêm hội để mời các thần Then về dự tết và chung vui cùng trai làng, gái bản. Cùng với đàn tính và chùm sắc nhạc rung lên liên hồi làm cho không khí của ngày hội càng rộn ràng.
Tết Síp Xí là sự tích hợp nhiều giá trị văn hóa dân gian đặc sắc, hội tụ đầy đủ các yếu tố văn hóa cổ truyền mà người dân nơi đây đã gìn giữ được từ đời này qua đời khác của người Thái đen Mường Lò.
No comments:
Post a Comment